مشکلات شایع ادراری در بارداری

1️⃣هیدرونفروز بارداری (هیدرونفروز مادر باردار)

هیدرونفروز عبارت است از تورم کلیه ناشی از عدم تخلیه کامل ادرار و در نتیجه تجمع ادرار در سیستم جمع کننده (Pyelocalyces System) در حین بارداری به علت افزایش هورمون پروژسترون و شل شدن عضلات، حرکات دودی حالب کاهش یافته و منجر به عدم تخلیه کافی ادرار می‌شود. هم چنین در طی روند بارداری و با بزرگ شدن رحم، انسداد نسبی در مسیر تخلیه ادرار ایجاد می‌شود که پدیده فوق به طور شایع‌تری کلیه راست را درگیر می‌کند.

هیدرونفروز براساس شدت آن به ۳ درجه تقسیم می‌شود (خفیف، متوسط و شدید). هیدرونفروز معمولاً بین هفته‌های ۶ تا ۱۰ بارداری ایجاد شده و در صورت ایجاد علائم انسدادی (درد، تهوع و استفراغ) یا پیشرفت شدت هیدرونفروز در سونوگرافی‌های سریال استنت حالبی ( سوند دبل جی ) از طریق سيستوسکوپی، برای حفظ عملکرد کلیه، تعبیه می‌شود. معمولاً هیدرونفروز حاملگی ۶-۴ هفته پس از زایمان برطرف شده و آنگاه اقدام به برداشتن لوله Dj می‌شود.

2️⃣ سنگ در دوران بارداری

در طی دوران بارداری تمایل به تشکیل سنگ افزایش می‌یابد ( به علت تأثیر هورمونهای مترشحه در زمان بارداری و کاهش حرکات دودی حالب و هم‌چنین افزایش ترشح کلسیم درون لوله‌های جمع کننده ادراری). اما از طرفی به علت افزایش ترشح مواد مهارکننده تشکیل سنگ (مانند Citrate ) در جریان بارداری، اثرات ناشی از افزایش احتمال سنگ سازی جبران می‌شود بطوری که در مجموع شاهد افزایش یا کاهش بارزی در ریسک سنگ سازی در جریان بارداری نیستیم.

اگر خانمی دچار سنگ در سیستم ادراری هست یا کلیه سنگ ساز دارد قبل از اقدام به بارداری باید درمان شود. علائم ناشی از سنگ در خانم باردار مشابه علائم در غیر بارداری بوده و شامل درد، تهوع و استفراغ ، سوزش ادرار و یا وجود خون در ادرار می‌باشد، بروز سنگ بیشتر در ۳ ماهه دوم و سوم بوده و به علت دریافت مکمل‌های کلسیم توسط خانم باردار و افزایش ترشح کلسیم در حین بارداری و هم چنین افزایش pH ادرار و قلیایی شدن آن جنس سنگ‌ها معمولاً از فسفات کلسیم است.

به علت ممنوعیت دریافت اشعه (Radiation) در خانم باردار وسیله اصلی تشخیص سنگ در حین بارداری سونوگرافی است که امکان دارد سنگ های قسمت میانی حالب با آن تشخیص داده نشود. در صورت ضرورت می‌توان از عکس رنگی محدود (Limited IVP) برای تشخیص سنگ بهره برد.

درمان بصورت محافظه کارانه (Conservative) و شامل دریافت سرم، ضد درد و درمان آنتی‌بیوتیکی در صورت لزوم است. حدود ۶۵ تا ۸۵ درصد سنگها حین حاملگی خود بخود دفع می‌شوند اما در صورت عدم دفع سنگ، تورم کلیه و ایجاد اختلال در عملکرد کلیه، بیمار کاندید تعبیه استنت حالب (Dj) از طریق سيستوسکوپی می‌شود.

سنگ شکن برون اندامی در خانم باردار ممنوعیت مطلق دارد اما در صورت نیاز مبرم و شکست سایر روش‌های درمانی می‌توان از سنگ شکنی درون اندامی (Holmium laser lithotripsy) در ماه‌های آخر بارداری استفاده کرد.

3️⃣ عفونت ادراری

علائم عفونت ادراری در خانم باردار مشابه خانم‌های غیر باردار و شامل تب، دردپهلو، سوزش ادرار تغییر در رنگ و بوی ادرار و وجود خون در ادرار، تکرر ادرار و احساس فوریت در دفع ادرار می‌باشد اما احتمال مبتلا شدن به عفونت ادراری در طی حاملگی افزایش می‌یابد.

در جریان حاملگی به علت تغییرات هورمونی و جریان خون تغییراتی در سیستم ادراری رخ می‌دهد از جمله افزایش حدود cm1 در طول کلیه، کاهش پریستالیسم (حرکات دودی حالب) و در نتیجه گشاد شدن حالب به علت اثر انسداد مکانیکی رحم بزرگ شده و تأثیر پروژسترون و در نهایت پر خونی مخاط مثانه و افزایش ضخامت آن به علت اثر استروژن، هم چنین در جریان حاملگی میزان فیلتراسیون گلومرولی کلیه (GFR) حدود ۵۰-۳۰ درصد افزایش می‌یابد که منجر به دفع پروتئین در ادرار خانم باردار می‌شود.

شیوع باکتریوری ( وجود باکتری در ادرار) در خانم بادار حدود ۴ تا ۷ درصد می‌باشد وجود باکتری در ادرار خانم حامله علی‌رغم بی‌علامت بودن (asymptomatic Bacteriuria) نیازمند درمان است.

زنان با باکتریوری درمان نشده در ۳ ماهه نخست بارداری مستعد پیلونفریت (عفونت کلیه و سیستم فوقانی دستگاه ادراری) می‌باشند. عوارض مربوط به باکتریوری در حاملگی شامل پره ماچوريتی (تولد نوزاد نارس)، افزایش احتمال مرگ جنین و هم چنین ایجاد کم خونی در مادر باردار می‌باشد.

در ۳ ماهه نخست بارداری آزمایش ساده ادرار (U/A) و کشت ادراری ( U/C) انجام می‌شود که در صورت منفی بودن کشت ادرار و نداشتن سابقه خطر (Risk Factor) در مادر بادار (از جمله سابقه عفونت‌های ادراری مکرر، برگشت ادرار از مثانه به کلیه، وجود ناهنجاری‌های آناتومیک در دستگاه ادراری) نیازی به تکرار آن در ادامه حاملگی نمی‌باشد. در صورت وجود عوامل خطر فوق خانم باردار کاندید دریافت درمان دارویی پیشگیرانه (Prophilaxy) میباشد.

طول درمان در عفونت قسمت تحتانی ادراری (Cystit) در خانم باردار ۷ روزه است اما در صورت ایجاد پیلونفریت حاد (عفونت قسمت فوقانی دستگاه ادراری) نیازمند بستری در بیمارستان و دریافت آنتی‌بیوتیک تزریقی است.

به علت عوارض احتمالی آنتی‌بیوتیک‌ها بر روی جنین، مصرف آنها در مادر باردار باید با احتیاط صورت بگیرد اما بطورکلی مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سفالوسپورینها یا پنی‌سیلین‌ها در جریان حاملگی منعی ندارد.

دکتر شهریار ناطق متحصص و جراح مجاری ادراری

برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.