آزمایش اسپرم چگونه انجام می شود؟ [+ تفسیر آزمایش اسپرم]

آخرین بروزرسانی: 17 آبان 1402

در این مقاله می خوانید
آزمایش اسپرم یک تست مهم برای زوج های نابارور است که باید قبل از شروع هر گونه درمان برای ناباروری، (حتی در صورت وجود اختلال در خانم) انجام شود.

آزمایش اسپرم ، تست استاندارد و قدم نخست برای بررسی قدرت باروری مرد است که در زوج های نابارور بعد از شرح حال کامل و معاینه فیزیکی انجام میشود.

زمان مناسب برای انجام آزمایش اسپرم؟

زمان مناسب برای انجام تست ٢ تا ٧ روز پس از آخرین خروج اسپرم (به هر روش) می باشد. عدم رعایت زمان بندی فوق سبب اخلال در نتیجه آزمایش می شود، بطوریکه آزمایشات انجام شده قبل از روز ٢، باعث اختلال در تعداد و آزمایشات انجام شده بعد از روز هفتم سبب اختلال در حرکت اسپرم ها می شوند.

ظرف نمونه گیری شیشه ای، دهان باز و تمیز است اما نیازی به استریل بودن آن نیست. به علت اثر اسپرم کش مواد شوینده، نباید حین نمونه گیری از ماده ای استفاده شود. صرفا از روی آزمایش اسپرم تنها، نمیتوان افراد را به دو گروه بارور و نابارور تقسیم کرد. وجود یک آزمایش اسپرم نرمال برای نتیجه گیری کافی است و نیازی به تکرار آن نمی باشد.

آزمایش اسپرم چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش اسپرم باید نمونه را تحویل پزشک داد و برای گرفتن نمونه چند روش عمده وجود دارد که عبارتند از:

  • استمناء
  • استفاده از کاندوم در هنگام مقاربت
  • انزال از طریق محرک‌های الکتریکی

گرفتن نمونه مناسب

روش شایع برای نمونه گیری در آزمایشگاه، خود ارضائی است، گرچه در بعضی از مراکز، امکان حضور زوجین حین آزمایش وجود دارد. درگرفتن نمونه مناسب، دو عامل اصلی دخیل است. اول اینکه مایع منی باید در دمایی مانند دما بدن نگهداری شود و چنانچه گرم‌تر و سردتر شود، نتیجه آزمایش صحیح نخواهد بود. دوم اینکه مایع خارج‌شده ظرف مدت 30 الی 60 دقیقه پس از خارج شدن باید تحت آزمایش قرار بگیرد.

 

عوامل دخیل در آزمایش

برخی عوامل می‌تواند درنتیجه آزمایش تأثیر منفی برجای گذارد. این عوامل عبارت‌اند از:

  • تماس اسپرم با اسپرم کش
  • انجام آزمایش در هنگام بیماری و استرس
  • خطاهای آزمایشگاهی
  • آلودگی نمونه

اسپرم

اقدامات لازم برای انجام آزمایش اسپرم

اقدامات لازم برای انجام آزمایش اسپرم توسط پزشک به اطلاع فرد می‌رسد. انجام هرکدام از این دستورالعمل‌ها نیز در میزان دقت آزمایش مؤثر است. ازاین‌رو به منظور به دست آمدن بهترین نمونه توصیه می‌شود:

  • تا 24 الی 72 ساعت قبل از انجام آزمایش از انزال خودداری نمایید.
  • دو الی پنج روز قبل از انجام آزمایش از مصرف الکل، کافئین و مواد مخدر مانند کوکائین و ماری‌جوانا پرهیز کنید.
  • قبل از انجام آزمایش از مصرف داروهای گیاهی نیز اجتناب کنید.
  • از مصرف هرگونه داروهای هورمونی قبل از آزمایش پرهیز نمایید.

در صورتی مصرف هرگونه دارو نیز توصیه می‌شود با پزشک مشورت نمایید.

نکته: تاکنون نیز خطری در رابطه با آزمایش اسپرم گزارش نشده است.

درصورتی‌که تعداد اسپرم‌ها در زمان آزمایش طبیعی نباشد، عوامل مختلفی توسط پزشک مشخص می‌گردد که ممکن درنتیجه آزمایش تأثیرگذار باشند. این عوامل شامل موارد زیر می‌گردد:

  • الکل
  • کافئین
  • داروهای گیاهی
  • برخی داروها که سبب کاهش تعداد اسپرم هستند
  • مواد مخدر
  • دخانیات

آزمایش اسپرم به منظور محاسبه تعداد اسپرم و همچنین سلامت و قدرت باروری اسپرم انجام می‌شود. منی مایعی است که حاوی اسپرم، مواد قندی و پروتئینی دیگر است و در هنگام انزال مرد از وی خارج می‌شود. در آزمایش اسپرم سه فاکتور اصلی زیر بررسی می‌شوند:

  • تعداد اسپرم
  • شکل اسپرم
  • حرکت اسپرم یا موتیلیتی اسپرم

برای تشخیص سلامت اسپرم، گاهی دو یا سه آزمایش اسپرم به‌صورت جداگانه انجام می‌شود. تعداد اسپرم‌ها به‌صورت روزانه متغیر است، از این‌ رو میانگین گرفتن نمونه‌های اسپرم، می‌تواند نتیجه اثربخشی ارائه دهد.

آزمایش اسپرم به چه منظور انجام می‌گیرد؟

اهداف مختلفی برای انجام آزمایش اسپرم وجود دارد از جمله:

1_ ناباروری آقایان

مشکل ناباروری در زوجین، یکی از مواردی است که ممکن است مربوط به مرد باشد. از این‌رو آزمایش اسپرم برای تشخیص علت ناباروری مردان انجام می‌شود. این آزمایش به منظور تشخیص کمبود تعداد اسپرم و اختلالات اسپرم صورت می‌گیرد.

ناباروری

2_ وازکتومى‌ موفق

در آقایانی که متحمل عمل وازکتومی شده‌اند، به منظور اطمینان از عدم وجود اسپرم در مایع منی، این آزمایش انجام می‌شود. در وازکتومى که روشی دائمی برای جلوگیری از باروری است،‌ مجرایی که اسپرم به‌وسیله آن‌ها از بیضه به آلت تناسلی می‌رسد، قطع می‌گردد. پس از آن به منظور اطمینان از عدم وجود اسپرم در منی، آزمایش اسپرم یک‌بار در ماه و به مدت سه ماه توسط پزشک تجویز می‌شود.

آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم در منزل

انجام آزمایش اسپرم در منزل نیز مقدور است اما این آزمایش فقط تعداد اسپرم‌ها را مشخص میکند و شکل و حرکت آن‌ها قابل‌بررسی نیست. به‌طور طبیعی نتیجه آزمایش اسپرم ظرف مدت ده دقیقه قابل‌مشاهده است.

میزان طبیعی اسپرم، 20 میلیون در هر میلی‌لیتر است اما درصورتی‌که آزمایش‌های خانگی کمتر از این میزان باشند، به معنای کامل نازایی نیستند، زیرا همان‌طور که پیش‌تر گفته شد فقط تعداد اسپرم‌ها در آزمایش خانگی مشخص میشود و عوامل دیگر قابل بررسی نیستند.

ازاین‌رو در صورت نگرانی در مورد نازایی، بهترین گزینه انجام آزمایش توسط آزمایشگاه تخصصی است، زیرا نتایج بسیار جامع و تخصصی است.

نتیجه طبیعی آزمایش به چه صورت است؟

پس از گرفتن نمونه، نتیجه آزمایش ظرف مدت 24 ساعت الی یک هفته آماده است و این بستگی به آزمایشگاه دارد. پزشک از طریق نتیجه آزمایش اسپرم ، عوامل مختلفی را بررسی می‌کند، این عوامل عبارتند از:

1_ شکل طبیعی اسپرم 

 به‌طور طبیعی بیش از 50 درصد اسپرم‌ها باید شکل طبیعی خود را داشته باشند. درصورتی‌که ناهنجاری‌های ظاهری بیش از 50 درصد باشد و شکل اسپرم طبیعی نباشد، شانس باروری کاهش می‌یابد. ناهنجاری‌های ظاهری ممکن است در قسمت سر، تنه و دم اسپرم وجود داشته باشد.

شایعترین دلیل اختلال در مقادیر فوق وجود واریکوسل در فرد است. وجود خون (گلبول قرمز) در مایع منی همواره نشانه اختلال در مجاری انزالی نیست، اما وجود میکرو ارگانیسم و گلبول سفید همواره دال بر عفونت مجاری انزالی بوده که نیازمند درمان مناسب جهت حصول باروری است.

در واقع گلبول های سفید در زمان استرس مواد توکسیک و سمی ترشح میکنند که میتواند باعث اختلال در اسپرم و متعاقبا در باروری آزمایشگاهی یا تلقیح داخل رحمی شود. در ضمن وجود هر گونه عفونت، التهاب و بیماری تب دار میتواند باعث تأثیر معکوس روی پارامترهای آزمایش اسپرم شود.

عمل واریکوسل 

2_ میزان حرکت اسپرم ها 

حرکت اسپرم نقش بسیار مؤثری در بارور کردن تخمک دارد. درنتیجه آزمایش طبیعی بیش از 50 درصد از اسپرم‌ها تا یک ساعت پس از انزال باید خود را به تخمک برسانند. میزان حرکت اسپرم از عدد 0 تا 4 مشخص می‌شود و صفر به معنای عدم حرکت اسپرم است. عدد 3 و 4 نیز حرکت مطلوب را نشان می‌دهند.

شایعترین اختلال مشاهده شده در آزمایش اسپرم، اختلال در حرکت اسپرم ها می باشد. حرکت اسپرمها به ٤ کلاس حرکتی تقسیم میشود:

  • class A

اسپرم های کاملا متحرک با حرکت رو به جلو و کاملا مناسب برای باروری، که باید بیش از ٢٥٪‏ اسپرم ها را تشکیل دهند.

  • class B

اسپرم با حرکت آهسته که باید بیش از ٢٥٪‏ اسپرم ها را تشکیل دهد، بطوریکه در یک آزمایش نرمال اسپرم مقادیر اسپرم های A+B بیش از ٥٠٪‏ باشد.

  • class C

اسپرم با تحرک درجا

  • class D

اسپرم فاقد تحرک، که این اسپرم ها نقشی در باروری ندارند.

اسپرم

3- pH اسپرم 

PH طبیعی مایع منی بین٧.٢ تا ٨ میباشد. مقادیر PH پایینتر (مایع منی اسیدی) به علت فقدان ترشحات سمینال وزیکل و انسداد مجاری انزالی و PH بالاتر(مایع منی قلیایی) به علت کاهش هورمونهای جنسی، عفونت و التهاب یا استفاده از مواد مخدر باشد.

4_ حجم اسپرم 

حجم یک انزال طبیعی بین ٢cc تا ٥cc بوده که کمتر از ٥ درصد آن اسپرم و بقیه حجم، مایع منی به خاطر ترشحات غدد پروستات و سمینال وزیکل است. حجم کمتر از ١cc قادر به خنثی کردن محیط نامطلوب واژن برای اسپرم ها نمی باشد. حجم کمتر از نرمال به علت ارگاسم ناکامل، عدم رعایت زمان بندی آزمایش و یا جمع آوری بد نمونه می باشد.

5_ تعداد اسپرم

نکته ی دیگر، تعداد اسپرم موجود در مایع منی بوده، که میزان نرمال آن بالاتر از ٢٠ میلیون در هر سی سی و حداقل ٤٠ میلیون اسپرم می باشد.

در صورت نبود هیچگونه اسپرمی در مایع منی (azoospermia)، بیمار کاندید نمونه برداری از بیضه (testis biopsy) جهت افتراق علل انسدادی (تولید اسپرم به صورت نرمال در بیضه اما انسداد در مسیر خروج و عدم وجود اسپرم در مایع منی) از غیر انسدادی (عدم توانایی بیضه جهت تولید اسپرم) می شود.

در صورتی که اسپرم کمتر از ٥ میلیون در هر سی سی باشد بیمار کاندید IVF و در صورتی که اسپرم کمتر از ١ میلیون در هر سی سی باشد بیمار کاندید تزریق اسپرم داخل تخمک(ICSI) است.

6_ ظاهر آنها

رنگ ظاهری اسپرم باید سفید تا خاکستری یا مایل به شیری باشد. قرمز بودن اسپرم می‌تواند به دلیل وجود خون در اسپرم باشد. همچنین زرد بودن رنگ اسپرم نیز به دلیل آلودگی یا عوارض برخی داروها است.

 طبیعی نبودن نتیجه آزمایش اسپرم به چه معناست؟

طبیعی نبودن اسپرم می‌تواند به ناتوانی آن در بارور کردن تخمک و در نتیجه نازایی منجر شود. نتیجه غیرطبیعی آزمایش اسپرم دلایل متعددی را در برمی‌گیرد. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

  • نازایى‌
  • التهاب
  • عدم توازن هورمونی
  • بیماری مانند دیابت
  • عوامل ژنتیکی
  • امواج رادیواکتیو

مراجعه به پزشک

در صورت عادی نبودن نتیجه آزمایش اسپرم، پزشک چند نمونه آزمایش‌های دیگر برای فرد تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

  • آزمایش‌های ژنتیک
  • آزمایش هورمون
  • آزمایش ادرار پس از انزال
  • نمونه‌برداری از بیضه

دکتر شهریار ناطق، متخصص اورولوژی

برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.

به اشتراک گذاری

سیستم پرسش و پاسخ

ثبت سوال جدید

پاسخ های ارایه شده اعم از تشخیصی و درمانی توصیه های کلی بوده شما را از مراجعه به پزشک معالجتان بی نیاز نمی کند و طبق قوانین امکان تجویز دارو وجود ندارد.  

پیگیری سوال قبل

برای پیگیری پاسخ سوال خودتون و نمایش آن کد رهگیری خود را در این قسمت وارد کنید.
تصاویر پیوست امکان انتخاب تا ۵ تصویر وجود دارد. جهت انتخاب چندگانه کلید Ctrl را نگه دارید. (فرمت های مجاز شامل png, gif و jpg می باشد و حداکثر حجم هر تصویر ۸ مگابایت است.)
© همیارسیستم
  • تصویر کاربر علی پنجشنبه ۱۱ اسفند ۱( 1 سال پیش) تعداد بازدید: 148 مشاهده پرسش
    سلام‌جناب‌دکتر‌وقتتون‌‌بخیر
    ۲۲‌ساله‌هستم‌سنوگرافی‌بیضه‌دادم‌گفتن‌واریکوسل‌
    گرید۲ دارم‌ایا برای درمانش سریع تر اقدام به جراحی کنم
    یا تا زمان ازدواج صبر کنم این واریکوسلم تاثیر منفی روی بیضه نمیذاره؟ اگر درحال حاضر اقدام ب درمانش نکنم وازمایش اسپرمو گرافی هم ندادم هنوز
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق پنجشنبه ۱۱ اسفند ۱( 1 سال پیش)
      سلام ابتدا آزمایش اسپرم بدهید
  • تصویر کاربر مهداد سه شنبه ۲۰ دی ۱( 1 سال پیش) تعداد بازدید: 180 مشاهده پرسش
    سلام جناب دکتر خسته نباشید...اقای دکتر من یه اقای 37 ساله ام خیلی شهوتم بالاست هفت ساله ازدواج کردم ولی همچنان شهوتم بالاس.موقعیت و شرایطش باشه روزی سه بار هم میتونم ارضا بشم خودمم از این شرایط خسته شدم همسرم هیچ کمبودی برام نمیذاره ولی من سیرمونی ندارم...ضمنا خیلی هم ادم متعهدی هستم شهوتم هم هیچ ارتباطی با همسایه و فامیل و اشنا نداره یعنی هول نیستم ولی کلا شهوتم خیلی زیاده...لطفا راهنمایی کنید.ممنون
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق سه شنبه ۲۰ دی ۱( 1 سال پیش)
      سلام به پزشک مراجعه کنید و دارو مصرف کنید
  • تصویر کاربر ... یکشنبه ۱۱ مهر ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 732 مشاهده پرسش
    با سلام و عرض ادب
    بنده با مراجعه به ارولوژیست متوجه واریکوسل خفیف در سمت چپ شدم که آزمایش اسپرم انجام دادم لطفا بفرمایید این آزمایش چطوره؟
    1. تصویر کاربر ... شنبه ۲۰ شهریور ۰( 2 سال پیش)
      اینم اسپرموگرام
    2. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق یکشنبه ۱۱ مهر ۰( 2 سال پیش)
      سلام خوب است نگران نباشید
    3. نمایش سایر 1 پاسخ
  • تصویر کاربر حسام یکشنبه ۱۱ مهر ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 303 مشاهده پرسش
    سلام اقای دکتر ببخشید من دیشب رفتم دستشویی وبه کمی یبوست داشتم وهمراه با مدفوع خون دیدم .امروز صبح هم رفتم مدفوع.ولی مدفوع شل داشتم بازم خون دیدم .علت از چیست .میشه بی زحمت راهنماییم کنید.
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق یکشنبه ۱۱ مهر ۰( 2 سال پیش)
      سلام احتمالا دچار فیشر(شقاق)مقعدی شده اید
  • تصویر کاربر محسن دوشنبه ۱۲ مهر ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 410 مشاهده پرسش
    سلام آقای دکتر من 34 سالمه و مدت زیادی هست که خودارضایی می‌کردم و تا اینکه الان متوجه شدم که رگهای بیضه چپم کمی ورم کرده و بعد از ایستادن طولانی احساس درد خفیف و گذرا دارم بعد از مراجعه به پزشک متخصص متوجه شدم که واریکوسل درجه دو دارم، میخواستم بدونم آیا خودارضایی باعث این بیماری شده و آیا با ترکش قابل بهبود هست و اینکه آیا باید حتماً عمل نمایم؟
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق دوشنبه ۱۲ مهر ۰( 2 سال پیش)
      سلام خود ارضایی باعث‌واریکوسل نمی‌شود جراحی بستگی به آزمایش اسپرم شما دارد
  • تصویر کاربر Mj جمعه ۱ مرداد ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 388 مشاهده پرسش
    سلام جناب دکتر. وقت بخیر. آیا تبخال تناسلی با بوسیدن منتقل میشه. یعنی فرض میکنیم مادر این ویروس رو داره و سالی یک بار و یا اصلا عود نمیکنه اگر نوزادش رو ببوسه و یا شیر بده این ویروس به نوزاد منتقل میشه؟
    آیا این ویروس در بزاق وجود داره.
    ممنون میشم راهنمایی بفرمائید.
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق جمعه ۱ مرداد ۰( 2 سال پیش)
      سلام خیر
  • تصویر کاربر احمد جمعه ۱۴ خرداد ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 737 مشاهده پرسش
    سلام آقای دکتر
    بنده چهار سال هست ازدواج کردم ام بچه دار نشدیم پارسال عمل واریکوسل گرید۲ سمت چپ انجام دادم نزدیک دوسال گذشت نتیجه نگرفتم باید چکار کنم
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق جمعه ۱۴ خرداد ۰( 2 سال پیش)
      سلام لطفا با کلیه مدارک به مطب مراجعه کنید
  • تصویر کاربر اکبر سه شنبه ۱۰ فروردین ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 814 مشاهده پرسش
    سلام آقای دکتر 1ونیم ازدواج کردم برای بارداری از اول ازدواج اقدام کردم نتیجه نداد به دکتر مراجعه کردیم آزمایش اسپرم انجام دادم ضعیف بود سپس سونوگرافی گفتن واریکسول داری دوره دوماه دارو مصرف کردم عدد اسپرم از 11رسید به30اما واریکسول ادامه داره اما دکتر گفته نه احتیاجی به عمل نه دارو نداری الان دوماه از آزمایش جدید میگذرد اما نتونستم همسرمو باردار کنم علت چیست
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق سه شنبه ۱۰ فروردین ۰( 2 سال پیش)
      سلام لطفا آخرین سونوگرافی و آزمایش اسپرم خود را برایم بفرستید
  • تصویر کاربر ،reza چهارشنبه ۱۱ فروردین ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 942 مشاهده پرسش
    با سلام
    من ۹ساله ازدواج کردمه.که همان ماه اول ازدواج اقدام به بچه دار شدن کردم که یک دختر نصیبم شده.بعد از اون با توافق همسر جلوگیری طبیعی کردیم بعد از۸سال باز اقدام به بچه دار شدن کردیمه که هنوز موفق به بچه دار شدن نشدیمه.منظور از جلوگیری طبیعی هم رابطه داشتیم ولی موقع ارضا شدم منی رو داخل واژن خالی نمیکردم
    لطفا راهنمایی کنید که چکار باید بکنم.به چه دکتری مراجعه کنم که باز بچه دار بشم.
    ممنون از لطفتون
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق چهارشنبه ۱۱ فروردین ۰( 2 سال پیش)
      سلام ارولوژیست
  • تصویر کاربر یزدانی چهارشنبه ۱۱ فروردین ۰( 2 سال پیش) تعداد بازدید: 871 مشاهده پرسش
    سلام من یه مدته بیضه هام خیلی سفت میشه گفت جم میشن ویه دردبدی بالاشون حس میکنم والتم انگارکوچیک شده لطفا راهنماییم کنیدممنون میشم
    1. تصویر کاربر دکتر شهریار ناطق چهارشنبه ۱۱ فروردین ۰( 2 سال پیش)
      سلام بهتر است معاینه شوید
درحال دریافت اطلاعات
پرسش از دکتر