علائم واریکوسل خیفف یا گرید ۱

این بیماری در اطفال زیر 10 سال به ندرت دیده می شود. شیوع واریکوسل در مردان نازا بسیار بالاست و 1/3 بیماران نابارور مبتلا به واریکوسل هستند. میزان شیوع واریکوسل خفیف در بالغین جوان 15% و در مردان نابارور 20 تا 40% می‌باشد. در کسانی که ناباروری ثانویه دارند (یعنی قبلاً بچه‌دار شده‌اند و اکنون توانای فرزند آوری ندارند) شیوع آن به 70% می‌رسد.

واریکوسل چیست؟

بیضه ها درون اسکروتوم (کیسه بیضه) قراردارند.در واقع بیضه ها درون این کیسه توسط طناب اسپرماتیک(Spermatic Cord)آویزان می باشند.طناب اسپرماتیک شامل عروق لنفاوی،مجاری انتقالی اسپرم،شریان(سرخرگ) و وریدها (سیاهرگهای) بیضه می‌باشد.

در صورتیکه وریدهای بیضه دچار نارسایی شوند و خون وریدی به داخل بیضه برگردد واریکوسل رخ می دهد که در ظاهر به صورت گشادی وریدهای بیضه خصوصا در قسمت بالایی بیضه،ایجاد درد و سنگینی در بیضه و افتادگی بیضه خود را نشان می‌دهد.

واریکوسل بیماری نسبتا شایعی است و حدود ۱۵٪ مردان مبتلا به آن می باشند(از هر ۶ مرد یک نفر واریکوسل دارد). نکته قابل توجه این است که واریکوسل شایعترین دلیل ناباروری در آقایان است طوریکه ۳۰٪ موارد ناباروری اولیه (شخص تا کنون قادر به تولید فرزند نبوده است)و ۷۰٪ موارد مربوط به ناباروری ثانویه(شخص صاحب یک فرزند بوده اما توانایی ایجاد بچه بعدی را ندارد) به علت واریکوسل است. علت اینکه واریکوسل بیشتر ناباروری ثانویه ایجاد میکند تا اولیه،آسیب پیشرونده واریکوسل و تاثیر مخرب آن روی بیضه ها در طول زمان است.

واریکوسل عمدتا بعد از بلوغ ایجاد میشود اما ممکن است شخص تا زمانیکه به علت ناباروری تحت بررسی قرار بگیرد متوجه وجود واریکوسل در خود نشود. توجه به این نکته ضروری است که به علت مسائل اناتومیک و نحوه تخلیه ورید های بیضه اساسا” واریکوسل در ۹۰٪ موارد در سمت چپ رخ داده و تنها در ۱۰٪ موارد بصورت ۲ طرفه می باشد.

علت واریکوسل

واریکوسل در 90% موارد در سمت چپ دیده می شود و بقیه موارد دو طرفه و ندرتا هم واریکوسل سمت راست به طور تنها وجود دارد. چند توجیه اناتومیک یا ساختمانی برای این موضوع وجود دارد، از جمله علت های ایجاد واریکوسل:

⛔ طول بیشتر ورید اسپرماتیک سمت چپ است (وریدی که خون را از مجاری اسپرم ساز خارج می سازد) که حدود 10 سانتی متر بلندتر از سمت مقابل بوده و با زاویه 90 درجه به ورید کلیوی سمت چپ تخلیه می شود و تقریبا در 40% موارد در کالبد شکافی ها عدم تشکیل دریچه دیده شده است ( دریچه ها در طول ورید ها از پس زدن خون به سمت عقب جلوگیری می کنند)

⛔ فشار نسبتا بالایی است که ورید کلیوی چپ ( که خون ورید اسپرماتیک چپ به آن می ریزد) به سبب قرار گرفتن بین شریان های آئورت و صفاقی فوقانی تحمل می کند. معمولا حرارت کیسه بیضه ها، 2.5 درجه سانتیگراد کمتر از حرارت داخل رکتوم (مجرای انتهایی لوله گوارش) است. در صورت وجود واریکوسل این اختلاف به 1 درجه می رسد. در هنگام جراحی، جراح  با بستن وریدهای اسپرماتیک باعث خنک شدن اسکروتوم می شود.

⛔ از موارد دیگری که باعث ایجاد واری کاسل می شود شامل نارسایی دریچه های وریدی است که باعث برگشت خون وریدی و مواد مضر به داخل لوله های اسپرم ساز می شود.

با توجه به مواردی که قبلا اشاره شد، شیوع در سمت راست به دلیل کوتاه تر بودن طول ورید اسپرماتیک سمت راست و زاویه حاده تری که به ورید اجوف فوقانی تخلیه می شود، بسیار کمتر است.

با توجه به اینکه تغییرات در این بیماری به صورت مزمن رخ می دهد، این تغییرات غالبا موجب تغییرات ساختمانی نمی شوند. تغییرات میکروسکوپی بیضه در اثر واریکوسل به صورت از بین رفتن لوله های منی ساز، رسوب مواد سفت و فیبروز و افزایش قطر در اطراف لوله های اسپرم ساز بوده که در مراحل اولیه باعث اختلاف در حرکت اسپرم های اولیه و سپس کاهش تعداد اسپرم ها و در نهایت اختلال شکل اسپرم های اولیه می شود.

اثرات واریکوسل به نوع واریکوسل و مدت زمان درگیری فرد مبتلا به آن وابسته می باشد که در نهایت منجر به تحلیل و از بین رفتن بیضه می شود.

واریکوسل خفیف یا گرید 1

بیماری واریکوسل ساب کلینیکال به مواردی اطلاق می شود که در معاینه واریکوسل وجود ندارد و تنها با روش های تصویر برداری اعم از سونوگرافی رنگی و یا تصویر برداری از وریدهای بیضه تشخیص داده می شود. به علت عدم تاثیر واریکوسل ساب کلینیکال روی جریان اسپرم ساز جراحی و اصلاح واریکوسل ساب کلینیکال تاثیر چندانی بر باروری ندارد.

علائم بیماری واریکوسل خفیف

بیماری واریکوسل خفیف در اکثر موارد بی علامت است و معمولا در معاینات غربالگری یا بررسی علت ناباروری تشخیص داده می شود. در واریکوسل های پیشرفته شایع ترین تظاهر آن دردی است که با فعالیت تشدید می شود. در صورت بروز درد، ممکن است چندین نوع درد را بروز دهد که این دردها می توانند با ایستادن و یا فعالیت بیشتر شوند. درد می تواند به صورت تیز و قابل تمایز و یا غالبا به صورت مبهم باشد، ممکن است درد به هنگام دراز کشیدن به پشت کمر تیر بکشد و یا در طول روز افزایش یابد.

در واریکاسل نوع خفیف معمولا علامتی دیده نمی شود و در صورت پیشرفت بیماری علائم پر رنگ تر خواهد شد. میزان همراهی درد با واریکوسل بین 5 الی 10 درصد است. گزینه اول برای بهبود درد، درمان محافظه کارانه (تغییر سبک زندگی، نپوشیدن لباس زیر تنگ و چسبان، اجتناب از سرپا ایستادن طولانی مدت، خنک نگه داشتن بیضه و شستشوی آن با آب سرد)است. در صورت عدم پاسخ به درمان محافظه کارانه گزینه جراحی مطرح می شود. درد حاصل از واریکوسل با جراحی در ٥٠٪؜ موارد به طور کامل بهبود یافته و در ٤٠ الی ٢٥ درصد موارد به صورت نسبی بهتر می شود. پاسخ به درمان در افراد مبتلا به درد مبهم نسبت به کسانی که درد حاد و تیر کشنده دارند بهتر است.

تشخیص انواع واري كوسل

هنوز بهترین راه تشخیص واریکوسل، یک معاینه بالینی می باشد. هنگامی که شما به پزشک مراجعه می کنید در دو وضعیت بررسی می شوید: ایستاده و سپس در وضعیت خوابیده به پشت.

اگر در وضعیت ایستاده و بدون لمس، وریدهای پر شده شبکه وریدی بالای بیضه قابل دیدن باشند، در آن صورت واریکوسل پیشرفته و یا درجه 3 وجود دارد.

در زمانی که واریکوسل فقط بوسیله لمس اما بدون استفاده از هر نوع مانوری ( یعنی سرفه کردن و زور زدن) ثابت شود واریکوسل متوسط و یا درجه 2 نامیده می شود.

واریکوسل خفیف یا گرید ۱ زمانی مطرح می شود که تنها در بالا رفتن ناگهانی فشار داخل شکم مثلا توسط سرفه یا زور زدن، برگشت رو به عقب خون به شبکه وریدی بیضه قابل لمس باشد.

درمان واریکوسل چیست؟

جراحی واریکوسل به دو صورت انجام می شود :

• جراحی میکروسکوپیک
• جراحی لاپاروسکوپیک

درمان قطعی واریکوسل تنها عمل جراحی می باشد زیرا پروسه پیشرفت و مبتلا شدن، یک پروسه ساختاری و ساختمانی است و با دارو نمی توان یک نقص ساختمانی را ترمیم نمود. جراحی واریکوسل در میان تمام درمان های مرسوم برای ناباروری برای مرد، از همه امیدبخش تر است.

اما در واریکوسل شدید ( درجه یا گرید 3 )، واریکوسلی که باعث از بین رفتن بیضه شده است، واریکوسلی که موجب اختلال در آزمایش نطفه و آنالیز اسپرم بیمار شده است و یا واریکوسلی که همراه با درد آزار دهنده در بیمار است، نیاز به جراحی وجود دارد.

کدام روش جراحی واریکوسل بهتر است؟

انواع روش های جراحی برای اصلاح واریکوسل وجود دارد که بر اساس این که ورید در کدام قسمت از مسیر خود بسته است، روش مناسب توسط پزشک معالج انتخاب می شود.

از عوارض جراحی می توان به آسیب به شریان اسپرماتیک داخلی که می تواند منجر به از بین رفتن بیضه شود و هیدروسل (تجمع مایع در اطراف بیضه) در اثر آسیب به سیستم لنفاوی پس از عمل جراحی اشاره کرد. میزان وقوع این عوارض در جراحی میکروسکوپی بسیار کم (در حدود 1 الی 2 درصد) بوده و این امر مزیت اصلی جراحی میکروسکوپی است.

مزایای عمل جراحی به عنوان تنها راه درمان در مقایسه با عوارض آن، بسیار پر رنگ می باشد و توصیه به انجام عمل جراحی در صورت وجود موارد ذکر شده، می شود. 3 تا 4 ماه پس از عمل ، آزمایش اسپرم داده می شود و تا یکسال پس ازجراحی و یا تا زمان وقوع باروری این آزمایش تکرار می شود.

◼ واریکوسل گرید 1 و بارداري

تقریبا به طور قطع می توان گفت هر چه تشخیص واریکوسل در سن پایین تری باشد، شانس بهبودی و نتیجه گیری بالاتر است. آمارهای گرفته شده از مراکز درمانی درباره ی بیماران تحت عمل قرار گرفته نشان می دهد تقریبا 80% بیماران کیفیت اسپرم بهتری پیدا می کنند و حداقل 50 % آنان صاحب یک فرزند می گردند.

درد بعد از عمل واریکوسل

◼ آیا ترس از عمل واریکوسل منطقی است؟

بهترین نوع جراحی واریکوسل (درمان انتخابی) جراحی میکروسکوپی(میکرو سرجری) می باشد. از انجاییکه در طی جراحی جدا سازی وریدها از بافتهای اطراف و بستن آنها تحت دید میکروسکوپ است، احتمال عود و ایجاد عوارض در این جراحی بسیار کم است (کمتر از ۱٪).به علت زمان کوتاه جراحی(حدودا ۲۰ تا ۲۵ دقیقه در موارد یک طرفه و ۴۵ دقیقه در موارد دو طرفه) این جراحی توسط بی حسی موضعی و یا بیهوشی سبک قابل انجام است. از انجاییکه برش ناشی از این جراحی بسیار کوچک(کمتر از ۴-۳ سانتیمتر)است بیمار چند ساعت پس از جراحی قابل ترخیص بوده و نیازی به بستری در بیمارستان ندارد. عمدتا بیماران درد بسیار کمی را بعد از عمل تجربه میکنند که به راحتی با مسکن های خوراکی قابل کنترل است. بیمار پس از یک دوره نقاهت ۳ روزه می‌تواند فعالیت عادی خود را از سر گیرد.

درمان واریکوسل خفیف با دارو

توجه به این نکته ضروری است که درمان اصلی واریکوسل جراحی است اما این درمان غالباً در مواردی صورت می‌گیرد که واریکوسل عارضه دار شده باشد (ناباروری، درد شدید و غیر قابل تحمل بیضه که به درمان دارویی پاسخ نداده باشد و اتروفی یا تحلیل بیضه). در سایر موارد و مواردی که نیاز به جراحی نباشد می‌توان از تغییر سبک زندگی و درمان دارویی استفاده کرد.

✅ تغییر سبک زندگی

از انجاییکه عمده علائم واریکوسل ناشی از برگشت خون وریدی و احتقان بیضه است خنک نگه داشتن بیضه می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. به بیمار توصیه میشود که لباس زیر تنگ نپوشد، از استحمام داغ و طولانی مدت اجتناب کند و حتی المقدور بیضه های خود را با آب سرد ماساژ دهد. مصرف میوه های قرمز (گیلاس، آلبالو، توت فرنگی و زغال اخته) نیز به دلیل انتی اکسیدان بالا توصیه می شود.

✅ درمان دارویی

داروهایی مانند ویتامین C، ویتامین E، پنتوکسی فیلین و Co Q10 به علت خاصیت انتی اکسیدانی بالا در درمان اثرات سو واریکوسل روی اسپرم سازی (خصوصا” بهبود تحرک اسپرم ها) مفید است.

دکتر شهریار ناطق جراح کلیه و متخصص ارولوژی

برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.