هر گاه فردی در ادرار خود، خون واضح مشاهده کند به آن ادرار، هماچوری گروس یا ادرار خونی می گویند. خون در ادرار که با چشم غیر مسلح دیده نشود و به وسیله آزمایش ادراری مشخص شود، هماچوری میکروسکوپی نامیده می شود. در هر دو شکل، این مهم است که علت خونریزی مشخص شود. در این شرایط درمان، بستگی به عامل به وجود آورنده دارد.

برخی از داروها مانند ریفامپین و برخی از ملین ها، خوردنی های خاص مثل چغندر، نوعی از ریواس و خانواده توت ها می توانند رنگ ادرار را به رنگ قرمز تبدیل کنند. تغییر رنگ ادرار به دلیل دارو ها، غذا یا ورزش معمولا در عرض چند روز از بین می رود.

علائم هماچوری گروس

در هماچوری گروس، به دلیل حضور گلبول های قرمز، ادرار به رنگ هایی هم چون صورتی، قرمز و یا به رنگ نوشابه سیاه دیده می شود. تنها مقدار اندکی خون نیاز است که رنگ ادرار به رنگ قرمز در آید. دفع خون معمولا دردناک نیست اما می تواند به علت دفع لخته های خون از طریق ادرار، دردآور نیز باشد. ادرار خونی اغلب بدون علامت و نشانه رخ می دهد.

علل هماچوری گروس

در هماچوری یا ادرار خونی، کلیه بیمار یا اجزای دیگری از دستگاه ادراری، اجازه نشت و ورود سلول های خونی به ادرار را می دهند. مشکلات متعددی می توانند باعث این نشت سلول های خونی به درون ادرار شوند، از جمله:

عفونت های دستگاه ادراری

این شرایط هنگامی به وجود می آید که باکتری از طریق مجرای ادراری وارد شود و در مثانه تکثیر یابد. علائم می تواند شامل احساس تخلیه کردن ادرار به طور مداوم، درد و سوزش در حین ادرار و بوی بسیار تند ادرار باشد.

برای برخی از مردم، به خصوص بالغین پیر، تنها نشانه بیماری می تواند وجود خون میکروسکوپی در ادرار باشد.

عفونت های کلیه ( پیلونفریت )

عفونت کلیه هنگامی رخ می دهد که باکتری ها از طریق جریان خون و یا از طریق حالب ها (لوله ای که ادرار را از لگنچه کلیه به مثانه منتقل می کند) به کلیه ها وارد شوند. علائم و نشانه ها می توانند به مانند علائم عفونت مثانه باشند، اگر چه عفونت های کلیوی به احتمال بیشتری ایجاد تب و یا درد پهلوها در بیمار می کنند.

سنگ کلیه یا سنگ مثانه

مواد معدنی در ادرار تجمع یافته، ممکن است کریستال هایی روی دیواره کلیه ها یا مثانه تشکیل دهند. در طول زمان، کریستال ها می توانند به سنگ هایی سخت و کوچک تبدیل شوند. سنگ ها به طور عمده، بدون درد هستند، بنابراین بیمار هیچ گاه از وجود آنها با خبر نخواهد شد مگر اینکه سنگ ها باعث انسداد شده و یا اینکه سنگ را به سختی دفع کنند که در این صورت علائم به طور واضح نشان دهنده خواهد بود.

سنگ های کلیوی، به خصوص، می توانند باعث درد بسیار زیادی شوند. سنگ های مثانه یا کلیه می توانند هم باعث خونریزی میکروسکوپی و هم خونریزی واضح ادراری شوند.

پروستات حجیم شده

غده پروستات (که درست زیر مثانه و احاطه کننده قسمت ابتدایی مجرای ادراری  می باشد ) اغلب زمانی که مردان به سن میانسالی می رسند، حجیم و بزرگ می شود.

این پروستات حجیم شده به مجرای ادراری فشار آورده و به طور نسبی جریان ادراری را مسدود می کند. علایم و نشانه های این وضعیت که به آن هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا بزرگی پروستات می گویند شامل سختی در ادرار کردن، فوریت یا نیاز مداوم به ادرار کردن و همچنین خون واضح و یا میکروسکوپی درون ادرار می باشد. التهاب پروستات (پروستاتیت) نیز می تواند همین علائم و نشانه ها را ایجاد کند.

بیماری های کلیوی

خونریزی میکروسکوپی ادراری یک نشانه شایع گلومرولونفریت (التهاب سیستم فیلترکننده کلیه) می باشد. گلومرولونفریت ممکن است قسمتی از یک بیماری سیستمیک به مانند دیابت و یا اینکه تنها درگیر کننده خود کلیه باشد. عفونت های استرپتوکوکی یا ویروسی، بیماری های عروق خونی (واسکولیت) و اختلالات ایمنی بدن مانند نفروپاتی IgA می توانند شروع کننده گلومرولونفریت باشند.

سرطان

خونریزی ادراری قابل مشاهده ممکن است نشانه سرطان پروستات پیشرفته، مثانه و یا کلیه باشد. متاسفانه در مراحل اولیه بیماری ممکن است هیچ گونه علامتی مشاهده نشود که  در این مرحله این سرطان ها قابل درمان ترند.

بیماری های توارثی

کم خونی داسی شکل (نقص ارثی در گلبول های قرمز) می تواند سبب خون در ادرار به صورت میکروسکوپی و یا حتی قابل مشاهده شود. هم چنین بیماری آلپورت می تواند باعث خونریزی در ادرار شود.

آسیب کلیوی

ضربه یا هر آسیب به کلیه های انسان مانند تصادف یا ورزش های ضربه ای می توانند سبب حضور خون در ادرار شوند.

داروها

پنی سیلین و داروی ضد سرطان سیکلوفسفامید می توانند سبب خونریزی ادراری شوند. خون قابل مشاهده ادراری بعضی اوقات در هنگام مصرف داروهای ضد انعقاد مثل اسپیرین و داروهای رقیق کننده خون مانند هپارین، در هنگامی که فرد مستعد خونریزی از مثانه به هر علتی باشد، دیده می شود.

ورزش سنگین

اینکه فردی به علت ورزش بسیار سنگین دچار خونریزی قابل مشاهده شود، نادر است و علت آن ناشناخته است. ممکن است ضربه به مثانه، کم آبی یا شکست سلول های گلبول های قرمز که در هنگام ورزش های هوازی ممتد رخ می دهد علت این واقعه باشند.

دونده ها اغلب بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند، اگر چه هر فردی که ورزش سنگین و شدید را انجام دهد ممکن است خونریزی را مشاهده کند.

تشخیص هماچوری گروس

شرح حال، آزمایش ساده ادرار، آزمایش ادرار ٣ روزه جهت تشخیص سلول های بدخیم ‏(urine cytology*3)، روش های تصویر برداری (سونوگرافی و CT SCAN) از روش های تشخیص علت هماچوری گروس (Gross Hematuria) یا خون واضح در ادرار می باشند.

گرچه در صورت صلاح دید پزشک معالج وسیله تشخیصی قطعی سیستوسکوپی (Cystoscopy: مشاهده مجاری ادراری و مثانه از طریق اندوسکوپ)می باشد.

عوامل مستعد کننده

تقریبا هر فردی می تواند سلول های قرمز خون را در ادرار خود مشاهده کند. فاکتورهایی که ممکن است این شرایط را مستعد کنند، شامل:

سن

بسیاری از مردان مسن بالای 50 سال به دلیل پروستات حجیم شده ممکن است دوره هایی از خونریزی را تجربه کنند.

عفونت اخیر

التهاب کلیه پس از عفونت باکتریایی یا ویروسی (گلومرولونفریت پس از عفونت) یکی از دلایل شایع مشاهده خون در بچه ها می باشد.

سابقه خانوادگی

اگر فردی در اعضای درجه اول خانواده خود، سابقه بیماری یا سنگ کلیوی داشته باشد مستعد به درگیری می باشد.

برخی از داروها

آسپرین، ضد درد هایی از خانواده ضدالتهاب های غیراستروئیدی و آنتی بیوتیک ها مانند پنی سیلین به عنوان عواملی که ریسک خونریزی ادراری را افزایش می دهند، شناخته می شوند.

ورزش های بسیار شدید

دوندگان مسیرهای طولانی بسیار مستعد خونریزی ادراری متعاقب ورزش هستند. در واقع، این وضعیت هماچوری دوندگان نامیده می شود. اما هر فردی که تمرینات بسیار شدیدی انجام دهد می تواند این علامت را نشان دهد.

درمان هماچوری گروس

درمان هماچوری گروس بسته به علت زمینه ای آن دارد. به طور مثال در یک خانم جوان که هماچوری گروس همراه با تب و لرز، سوزش ادرار و تکرر ادرار است، علت هماچوری بیشتر عفونت ادراری است.

در یک آقای جوان که هماچوری گروس همراه با درد پهلو، حالت تهوع و سابقه خانوادگی سنگ کلیه است، دلیل هماچوری بیشتر سنگ کلیه است. اما در یک فرد مسن هماچوری گروس مخصوصا در صورتیکه هماچوری بدون درد باشد (Painless Gross Hematuria) و فرد سابقه مصرف دخانیات داشته باشد بیشتر به نفع بدخیمی های داخل مثانه است.

در آخر باید اشاره کرد که هر گاه تغییر رنگی در ادرار در غیاب شرایط خوش خیم توضیح داده شده مشاهده شد، سریعا به پزشک مراجعه کنید تا معالجه شوید.

دکتر شهریار ناطق جراح کلیه و متخصص ارولوژی

برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.