دلایل ایجاد سنگ کلیه چیست؟

احتمال بروز سنگ کلیه در افراد ساکن مناطق گرم یا خشک، مانند کوهستان، صحرا و مناطق حاره بیشتر است. مشاغلی که با حرارت و گرما سر و کار دارند (به علت احتمال بیشتر از دست دادن مایع و کم آب شدن بدن حین ساعات کاری) بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند.

تحقیقات بر روی بیماران ارولوژی ثابت کرده، که بروز سنگ بطور مستقیم در ارتباط با چاقی و افزایش BMI بیماران است، هر چند میزان این ارتباط در زنان بیشتر از مردان است. دلیل این امر میزان ترشح بیشتر اگزالات، اسید اوریک، سدیم و فسفر در افراد چاق نسبت به افراد لاغر است.

در افراد چاق احتمال بروز سنگ کلسیم اگزالات (به دلیل ترشح بیشتر کلسیم در ادرار) و سنگ اسید اوریکی (به دلیل کاهش pH و اسیدی بودن ادرار) افزایش می یابد.

دلایل بروز انواع سنگ های کلیه

✅ سنگ کلسیم

از دلایل ایجاد سنگ های کلسیمی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هیپرکلسیوری (دفع کلسیم در ادرار بیش از ٤ میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در طی ٢٤ ساعت شبانه روز)
• افزایش دفع کلسیم ادراری به دلیل مصرف بی رویه ویتامین D
• پرکاری تیروئید
• مصرف کورتون
• افزایش دفع اگزالات ادراری
• کمبود سیترات در ادرار
• پایین بودن pH ادرار ( ادرار اسیدی)

✅ سنگ اسید اوریک

عامل اصلی ایجاد سنگ اسید اوریکی، کاهش pH ادرار ( ادرار اسیدی ) است. از دلایل ایجاد ادرار اسیدی می توان به چاقی و اضافه وزن، بیماری‌های متابولیکی افزایش دهنده اوره خون، بدخیمی‌های خونی، داروهای افزایش دهنده سطح اسید اوریک خون و کمبود حجم ادرار اشاره کرد.

✅ سنگ سیستئینی

دلیل عمده افزایش سیستئین ادرار توارث (انتقال ژنتیکی) است. از سایر دلائل می توان به کاهش pH ادراری (ادرار اسیدی) و کاهش حجم ادراری اشاره کرد.

 ✅ سنگ عفونی

سنگ عفونی حدودا 5 الی15 درصد سنگ ادراری را تشکیل داده و غالبا از جنس منیزیم، آمونیوم و فسفات است. به دلیل اینکه عامل زمینه‌ای اصلی در تشکیل این سنگ وجود عفونت ادراری است، احتمال بروز این این نوع سنگ در خانم ها ٢ برابر آقایان است.

از سایر عوامل خطر برای ایجاد این سنگ می توان به سن بالا، بچه‌های نارس،کودکان با اختلال مجاری ادراری، وجود انسداد در سیستم ادراری، دیابت یا ناهنجاریی نخاعی اشاره کرد.

همانگونه که در بالا اشاره شد وجود اختلال و ناهنجاری در سیستم ادراری، یکی از عوامل زمینه‌ای در ایجاد سنگ می باشد. وجود هر گونه تنگی و انسداد در سیستم ادراری (کلیه نعل اسبی، تنگی محل اتصال حالب به لگنچه، UPJO، تنگی حالب، بزرگی پروستات و وجود تنگی در مجرای ادرار)، وجود فضای مرده یا فضای سوم در سیستم ادراری (دیورتیکول در کلیه یا مثانه) و یا ناهنجاری متابولیک در کلیه از عوامل زمینه ای در ایجاد سنگ می باشند.

همچنین در خانم های باردار به علت افزایش ترشح مواد مینرال (کلسیم، سدیم و اسید اوریک) به داخل ادرار، افزایش مصرف ویتامین ها و مکمل های غذایی و کمتر بودن تحرک، احتمال بروز سنگ افزایش می یابد.

در زنان باردار به دلیل گشاد شدن حالب در اثر هورمون پروژسترون، احتمال دفع سنگ افزایش می یابد، بطوریکه میزان کلی بروز سنگ در خانم باردار تفاوت فاحشی با خانم غیرباردار ندارد.چه چیزی سبب ایجاد سنگ های کلیوی می شود؟

یک سنگ کلیه می تواند به کوچکی یک دانه شن بوده و بدون متوجه شدن فرد، از طریق ادرار دفع شود. اما سنگ های بزرگتر می توانند سبب انسداد جریان ادرار شده و درد زیادی به همراه داشته باشند. برخی افراد بیان می کنند که این درد، از درد زایمان نیز بدتر است.

این قطعات سخت، از متراکم شدن مواد معدنی ادرار، به وجود می آیند. این وضعیت می تواند ناشی از دلایل مختلفی مانند نوع غذای مصرفی و دارو هایی مشخص باشد. اگر خود فرد یا شخصی در خانواده ی او سابقه ابتلا به سنگ کلیه را داشته باشد، احتمال اینکه او نیز در آینده به سنگ کلیه مبتلا شود، زیاد است.

✅ کمبود آب

فرد باید به اندازه کافی ادرار کند تا مواد موجود در ادرار او که توانایی تبدیل شدن به سنگ را دارند، رقیق شوند. اگر فرد به میزان کافی آب ننوشد یا شدیدا عرق کند، ادرار او ممکن است تیره به نظر بیاید.

رنگ ادرار باید زرد کمرنگ یا بی رنگ باشد. اگر فرد سابقه ی ابتلا به سنگ کلیه را داشته باشد، باید روزانه به میزان 8 لیوان ادرار دفع کند. بنابراین از آنجایی که فرد مقداری از مایعات بدنش را از طریق تعریق و تنفس از دست می دهد، باید نوشیدن حدود 10 لیوان در روز را مد نظر قرار دهد.

نوشیدن یک لیوان آب مرکبات را به نوشیدن یک لیوان آب ترجیح دهید، زیرا سیترات (نوعی ماده شیمیایی) موجود در شربت آبلیمو یا آب پرتقال می تواند از تشکیل سنگ ها جلوگیری کند.

✅ رژیم غذایی

مواد خوراکی مصرفی می توانند نقش بزرگی در ایجاد سنگ کلیه ایفا کنند. شایع ترین نوع سنگ کلیه زمانی رخ می دهد که در حین ساختن ادرار توسط کلیه ها، کلسیم و اگزالات (نوعی ترکیب شیمیایی) به هم می چسبند.

اگزالات یک ترکیب شیمیایی است که در سبزیجات و بسیاری از مواد غذایی سالم وجود دارد. در صورت داشتن سابقه ی ابتلا به این نوع سنگ ها، پزشک ممکن است به فرد توصیه کند که مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات را محدود کند. این مواد غذایی شامل موارد زیر می شوند:

• اسفناج
• ریواس
• گریتس (یک نوع هلیم که از ذرت ساخته می شود)
• غلات سبوس دار

ممکن است شنیده باشید که نوشیدن شیر سبب ایجاد سنگ های کلیوی می شود. این جمله حقیقت ندارد. مصرف همزمان مواد غذایی غنی از کلسیم (مانند شیر و پنیر) و مواد غذایی حاوی اگزالات، به بدن کمک می کند تا بهتر با اگزالات مقابله کند.

✅ سدیم

فرد این ماده را معمولا از طریق نمکی که به غذا افزوده می شود، بدست می آورد. این ماده می تواند شانس ابتلا به سنگ های کلیوی را افزایش دهد. بنابراین فرد باید مراقب مصرف اسنک های نمکی، مواد غذایی کنسرو شده، گوشت های بسته بندی شده و دیگر مواد غذایی فرآوری شده باشد.

✅ پروتئین های حیوانی

یک نوع دیگر سنگ های کلیوی، هنگامی تشکیل می شوند که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. گوشت قرمز و حلزون صدف دار می توانند تولید اسید اوریک در بدن را افزایش دهند.

این ماده می تواند در مفاصل جمع شده و سبب ایجاد بیماری نقرس شود. همچنین می تواند به کلیه ها رفته و در آنجا ایجاد سنگ کند. آنچه بیشتر اهمیت دارد این است که پروتئین های حیوانی، سطح کلسیم ادرار را بالا برده و مقدار سیترات آن را کاهش می دهند، که هر دوی این موارد سنگ سازی را تشدید می کنند.

✅ مشکلات روده ای

سنگ ها، رایج ترین مشکل کلیوی در افراد مبتلا به بیماری های التهاب روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو هستند. مشکلات روده ای می توانند سبب اسهال در فرد شده که به تبع ادرار او نیز کم می شود. همچنین ممکن است بدن فرد اگزالات اضافی از طریق روده جذب کند که در نتیجه ی آن اگزالات بیشتری وارد ادرار می شود.

✅ چاقی

احتمال ابتلا به سنگ کلیه در افراد چاق دو برابر است. این هنگامی است که نمایه توده بدنی فرد (BMI) برابر عدد 30 یا بیشتر از آن است. اگر قد شخصی 1.77 متر باشد، محدوده چاقی او از 95 کیلوگرم شروع می شود.

جراحی کاهش وزن نیز می تواند به از دست دادن وزن و افزایش سلامتی کمک کند. اما خود جراحی می تواند سبب ایجاد سنگ کلیه شود. مطالعات بیان می کنند افرادی که رایج ترین عمل جراحی چاقی (بای پس معده) را انجام داده اند، شانس بسیار بیشتری جهت ابتلا به سنگ های کلیوی دارند.

بیماری های مسبب ایجاد سنگ های کلیه

بسیاری از بیماری ها می توانند سبب ایجاد یک نوع یا بیشتر سنگ های کلیوی شوند. این بیماری ها عبارتند از:

• بیماری های ژنتیکی مشخص

یک نمونه از این بیماری ها اتساع لوله های کلیوی است که عارضه ای مادرزادی بوده و سبب ایجاد کیست در کلیه ها می شود.

• دیابت نوع 2

این بیماری می تواند سبب اسیدی تر شدن ادرار گردد که این وضعیت سنگ سازی را تشدید می کند.

• نقرس

نقرس سبب تجمع اوریک اسید در خون و تشکیل بلورهایی در مفاصل و کلیه ها می گردد. سنگ های کلیوی می توانند بزرگ و بسیار دردناک باشند.

• پرکاری غده پارا تیروئید

غده های پارا تیروئید فرد می توانند بیش از حد هورمون تولید کنند که این سبب افزایش سطوح کلسیم در خون می شود.

• اسیدوز توبولی کلیه

این مشکل کلیوی سبب تجمع بیش از حد اسید در بدن می شود.

دارو ها

برخی داروهایی که می توانند سبب ایجاد سنگ شوند، عبارتند از:

• آنتی بیوتیک هایی مشخص از جمله سیپروفلوکساسین و سولفا آنتی بیوتیک ها
• برخی داروهایی که جهت درمان ویروس HIV و بیماری ایدز مورد استفاده قرار می گیرد.
• داروهای ادرار آور مشخصی که جهت درمان فشار خون بالا استفاده می شوند. اما برخی داروهای ادرار آور از نوع تیازیدی در واقع به پیشگیری از ساخته شدن سنگ کلیه کمک می کنند.

دکتر شهریار ناطق جراح کلیه و متخصص ارولوژی

برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.